Người Nhật sẽ hồi sinh nhờ khả năng sáng tạo?

Người Nhật là một trong số những dân tộc có khả năng sáng tạo mạnh nhất trên thế giới. Nhật Bản là một trong những nước đứng đầu thế giới về tỷ lệ bằng sáng chế tính trên đầu người. Với 19 giải Nobel khoa học, Nhật cũng đang là một trong những nước sở hữu nhiều nhất giải thưởng danh giá này trên toàn thế giới.

Thế giới trong giai đoạn cuối thế kỷ 20, đầu thế kỷ 21 chứng kiến nhiều trường hợp thành công đáng kể của nhiều nền kinh tế trên khắp toàn cầu. Đáng chú ý nhất trong số đó là cuộc mở cửa đất nước và nền kinh tế của người Trung Quốc trong những năm cuối thập niên 70, hay sự trỗi dậy của một số nền kinh tế khác như Brazil hay Nam Phi và Ấn Độ mà người ta vẫn gọi là sự trỗi dậy của thế giới thứ ba.

Nhưng nếu phải kể ra một trường hợp đặc biệt nhất trong vài năm trở lại đây, thì đó phải là Nhật Bản. Khi câu chuyện của người Nhật không chỉ đơn thuần là làm thế nào để phát triển kinh tế nhanh nhất có thể như phần lớn trường hợp của các nước trên thế giới, mà là làm thế nào để thoát ra khỏi tình trạng trì trệ và đi nhanh hơn sau khi đã sa vào vũng lầy giảm phát. Câu trả lời, có lẽ nằm ở quyết tâm và sự sáng tạo.

Sở dĩ các nhà kinh tế học chú ý đến trường hợp của Nhật Bản hơn là các nền kinh tế lớn khác trên thế giới, là vì nó đang cung cấp một vấn đề hoàn toàn mới bao gồm cả về lý thuyết lẫn thực hành. Xét trên một số phương diện, Nhật Bản có lẽ là quốc gia đầu tiên trên thế giới rơi vào tình trạng giảm phát nặng nề nhất trong lịch sử, kéo dài khoảng 20 năm với một sự trì trệ lớn.

Và đáng quan tâm hơn cả, là việc Nhật Bản cũng đang là nước đầu tiên đang cố gắng đưa ra một giải pháp tổng hợp để thoát khỏi tình trạng này. Các y sĩ và nhà nghiên cứu thích thú ra sao khi được chứng kiến một loại Virus mới và cách vật thí nghiệm chống chọi với căn bệnh do Virus ấy gây nên ra sao, thì các nhà kinh tế học cũng thích thú với cuộc đấu trí giữa người Nhật và căn bệnh giảm phát nền kinh tế của họ như vậy.

Đơn giản là vì, nếu như các nhà khoa học có thể tạo ra kháng sinh chống bệnh từ việc lấy mẫu huyết thanh của vật chủ chống lại loài Virus gây bệnh, thì thế giới cũng có thể qua trường hợp Nhật Bản chống chọi với tình trạng giảm phát để đưa ra một giải pháp hoàn chỉnh chống lại căn bệnh kinh tế này.

Và nước Nhật cũng đang cố gắng triển khai những liều thuốc mới mà thế giới chưa từng làm thử trước đó. Về cơ bản, các giải pháp chính trong các chính sách kinh tế mà thế giới vẫn gọi là Abenomics, chỉ là một tập hợp những giải pháp đơn lẻ từng được sử dụng trên thế giới trước đó.

Các biện pháp bơm tiền vào để kích thích nền kinh tế đã từng được sử dụng ở Mỹ và EU, giảm tỷ giá đồng nội tệ để hỗ trợ xuất khẩu đã từng được Trung Quốc tiến hành, và các biện pháp khuyến khích phụ nữ tham gia các hoạt động kinh tế cũng từng được Ấn Độ triển khai. Nhưng đây là lần đầu tiên, chúng được triển khai đồng loạt ở quy mô lớn như vậy. Nhưng, vẫn còn một vũ khí bí mật khác mà nhiều người chưa đề cập đến của người Nhật, đó là khả năng sáng tạo.

Một định kiến phổ biến thường thấy, là cho rằng người Nhật không phải là những người giỏi sáng tạo. Định kiến có lẽ xuất phát từ phương Tây trong thế kỷ 20, khi mà hàng hóa công nghệ cao của Nhật tràn ngập các thị trường Mỹ và châu Âu, cho rằng thành công của người Nhật chỉ đến từ sự bắt chước.

Định kiến lan mạnh đến nỗi trong một số cuộc khảo sát, nó cho thấy những người mang định kiến này chiếm đa số khi được hỏi về khả năng sáng tạo của người Nhật. Trên thực tế lại hoàn toàn ngược lại. Người Nhật là một trong số những dân tộc có khả năng sáng tạo mạnh nhất trên thế giới. Nhật Bản là một trong những nước đứng đầu thế giới về tỷ lệ bằng sáng chế tính trên đầu người. Với 19 giải Nobel khoa học, Nhật cũng đang là một trong những nước sở hữu nhiều nhất giải thưởng danh giá này trên toàn thế giới.

Định kiến sai lầm và có lẽ bắt nguồn từ sự mặc cảm của người phương Tây, đó chỉ là một hình thức khác của việc thừa nhận rằng khả năng sáng tạo của người Nhật rất đáng nể. Những lập luận thường thấy của định kiến này là, hầu hết các sản phẩm nổi tiếng của Nhật Bản và đang tràn ngập trên thế giới đều không do người Nhật sáng tạo ra.

Ví dụ như máy ảnh, TV hay máy quay phim. Đó là những lập luận hết sức thiển cận. Đúng là người Nhật không sáng tạo ra máy ảnh hay TV, nhưng họ là những người sáng tạo ra những công nghệ tiên tiến nhất cho phép cải tiến chức năng của các sản phẩm này, và nâng các sản phẩm này lên một tầm cao mới so với khi nó được người phương Tây sáng tạo ra.

Người Nhật, vì  thế tập trung sự sáng tạo của họ vào các công nghệ mới, chứ không vào việc tạo ra các vật dụng mới. Thống kê những công nghệ mới mà người Nhật tạo ra là cả một danh sách rất dài, trong đó hầu hết là những sáng tạo mang tính cách mạng và đột phá.

Điển hình là đèn Led, Nano Carbon hay những công nghệ y học lừng danh nhưng ít người đủ hiểu biết để biết đến nó. Thống kê những sáng tạo về khía cạnh vật dụng mới của người Nhật cũng khá dài, từ đĩa mềm, máy tính xách tay, đĩa DVD, Video game cho tới những thứ thân quen như bột ngọt.

Khả năng sáng tạo rất cao của người Nhật cũng là lý do chủ đạo giải thích vì sao một nước Nhật bại trận và tan nát sau thế chiến hai lại có thể trở thành nền kinh tế thứ hai thế giới, vượt qua cả những nước thắng trận như Anh hay Pháp.

Đầu tư vào khoa học công nghệ, kích thích và đề cao vai trò của sáng tạo đã được xem là công thức chuẩn mực cho khả năng phát triển kinh tế của một quốc gia. Mỹ sở dĩ luôn giữ vị trí độc tôn trên nền kinh tế toàn cầu là vì luôn dành một phần lớn tiềm lực cho nghiên cứu khoa học.

Khi lơ là nó, như một vài năm qua, lập tức Mỹ bị các quốc gia khác thu hẹp khoảng cách. Vào thời kỳ mà sức mạnh các nền kinh tế được đo bằng việc sở hữu nhiều tập đoàn công nghệ cao khổng lồ có lợi nhuận lớn, như Microsoft và Apple ở Mỹ hay Sony ở Nhật, thì nước nào đầu tư cho khoa học nhiều hơn và có khả năng sáng tạo lớn hơn, nước đó sẽ giành chiến thắng.

Cũng giống như Mỹ, một phần lý do khiến Nhật Bản chìm trong giảm phát 20 năm qua là do ngân sách đầu tư cho khoa học giảm đi do sự trì trệ của nền kinh tế. Nhưng giờ đây, khi nguồn ngân sách đầu tư cho khoa học này đã quay trở lại sau khi Thủ tướng Abe đưa ra các biện pháp cải cách kinh tế, thì sức sáng tạo của người Nhật đang đứng trước cơ hội được giải phóng tối đa. Và nó đang được xem là đòn bẩy lớn nhất cho sự hồi sinh của kinh tế Nhật.

Nhàn Đàm (theo Bloomberg)