vi khuẩn xung quanh mình? Vi khuẩn là một trong những dạng thức đầu tiên của sự sống xuất hiện trên trái đất. Dù có cấu tạo đơn bào, tổng sinh khối của chúng còn lớn hơn mọi cây cỏ và động vật cộng lại. Và chúng sống ở khắp mọi nơi: trên mặt đất, trong nước, trên bàn ăn, trên da thậm chí ngay bên trong cơ thể bạn.
Mặc dù, bên trong cơ thể số tế bào vi khuẩn nhiều gấp 10 lần số tế bào của bạn nhưng hầu hết chúng vô hại thậm chí còn có lợi cho tiêu hóa hoặc miễn dịch. Tuy nhiên, vài con sâu làm rầu nồi canh, một số loại có thể gây hại từ khó chịu nho nhỏ đến các dịch bệnh chết người. May thay, có nhiều loại thuốc kì diệu được bào chế để chống lại sự nhiễm khuẩn.
Các loại thuốc được hóa tổng hợp hay có sẵn trong thiên nhiên chứa các kháng sinh giúp tiêu diệt hoặc kiềm chế vi khuẩn bằng cách làm gián đoạn quá trình tổng hợp protein của vi khuẩn nhưng lại không tấn công các tế bào con người. Sự tiến bộ trong phát triển thuốc kháng sinh trong thế kỉ 20 đã giúp chữa lành nhiều căn bệnh nguy hiểm.
Nhưng ngày nay, ngày càng nhiều thuốc kháng sinh dần mất đi tác dụng. Rốt cuộc thì chuyện gì đã xảy ra ? Vấn đề không nằm ở thuốc kháng sinh, mà ở những vi khuẩn cùng với thuyết chọn lọc tự nhiên của Darwin.
Vì sao vi khuẩn có khả năng kháng thuốc
Cũng giống như bất cứ sinh vật nào, mỗi vi khuẩn có thể trải qua đột biến. Phần nhiều là các đột biến có hại hoặc vô ích, tuy nhiên, mỗi một đột biến như vậy lại mở ra cho chính cá thể đó một cơ hội để sinh tồn. Đối với vi khuẩn, một đột biến gây kháng thuốc mở ra một cánh cửa rộng phía trước.
Trong khi các vi khuẩn không kháng khác nhanh chóng bị quét sạch trong môi trường nhiều kháng sinh như bệnh viện, chủng vi khuẩn kháng thuốc lại có nhiều đất và thức ăn để sinh sôi và truyền lại cho con cháu nguồn gen đột biến, vốn là bí quyết giúp chúng sinh tồn. Không dừng lại ở đó, một số có thể giải phóng ADN khi chết đi và vi khuẩn khác sẽ lấy được gen này hoặc sử dụng cách "tiếp hợp" chuyển gen thông qua cầu nối. Theo thời gian, gen kháng thuốc sinh sôi, tạo ra chủng vi khuẩn siêu kháng thuốc.
Vậy, ta có bao nhiêu thời gian trước khi loài siêu khuẩn được sinh ra?
Câu trả lời là điều này đã xảy ra. Ở một số loài như chủng tụ cầu vàng Staphylococcus Aureus (SA) gây ra đủ thứ bệnh tật từ viêm da đến viêm phổi, đã phát triển thành MRSA và kháng được các kháng sinh Betalactam như Penicillin, Methicillin và Oxacillin. Nhờ vào một gen giúp biến đổi protein vốn là đích ngắm của các betalactam, MRSA có thể giữ vững thành trì của mình.
Một loại siêu khuẩn khác là Salmonella thi thoảng còn sản xuất được các enzym như Betalactamase, bẻ vụn các chiến binh kháng sinh trước khi chúng có thể hành động. Hay E.coli, một nhóm vi khuẩn đa dạng chứa các chủng gây bệnh tả và suy thận có thể chống lại các kháng sinh như kháng sinh nhóm Quinolon.
Thực ra, cũng có những tin tốt. Các nhà khoa học đang làm việc cật lực để đi trước một bước và mặc dù sự phát triển kháng sinh mới bị chậm lại những năm gần đây, Tổ chức Y tế thế giới đã lấy việc phát triển cách điều trị mới làm vấn đề trọng điểm. Nhiều nhà khoa học đang nghiên cứu các giải pháp thay thế kháng sinh như liệu pháp virus hay sử dụng vaccin để phòng nhiễm khuẩn.
Quan trọng hơn, tránh sử dụng kháng sinh ồ ạt và không cần thiết như trong trường hợp nhiễm khuẩn nhẹ có thể tự lành cũng như thay đổi thực hành y tế để phòng nhiễm khuẩn bệnh viện có thể có tác dụng lớn, nhờ giữ cho vi khuẩn không kháng thuốc sống sót để cạnh tranh với các chủng kháng thuốc. Trong cuộc chiến chống lại siêu vi khuẩn, liệu pháp xuống thang đôi khi lại hiệu quả hơn là chạy đua vũ trang về mặt tiến hóa.
[Có thể bạn chưa biết] Vì sao vi khuẩn có khả năng kháng thuốc?
Nguồn: TED-Ed
