Tản mạn về "nhiếp ảnh dàn dựng" - phải tạo ra để chụp & ý của bức ảnh

nhiếp ảnh dàn dựng - fabricated to be photographed. Một phần do ý tưởng muốn làm như thế và một phần do muốn thách thức hiện thực.

Về nhiếp ảnh dàn dựng từ thưở ban đầu
Thuở ban đầu ấy, người ta chụp ảnh còn ảnh hưởng từ hội hoạ rất nhiều. Cụ thể là chọn cách sắp xếp tĩnh vật trong thiên nhiên và cả nhân tạo để chụp. Ảnh của họ thành công trong bối cảnh ấy cả về mỹ thuật lẫn thương mại. Nhưng đến khoảng từ thập nhiên nửa cuối thế kỷ 20 thì "nhiếp ảnh dàn dựng" ấy tập trung chủ thể là con người. Mà trong quan niệm từ ban đầu, chủ thể con người không được xem là tĩnh vật. Thành ra, từ đó ảnh tĩnh vật đương đại phát sinh nhiều khuynh hướng phức tạp, có cả sự phê phán trong việc thực hành nhiếp ảnh.


Henry Peach Robinson vẽ phác thảo sơ bộ một cảnh dựng trước khi chụp từng phần rồi dán chồng lên bản thô - Preliminary Sketch with Photo Inserted, c. 1860.

Những bức ảnh dàn dựng được các nhà nhiếp ảnh tự mình đóng vai trò đạo diễn, không liên quan gì đến bắt chước hội hoạ nữa. Diễn viên có trang phụ và hậu cảnh được tạo ra. Tiền lệ của nhiếp ảnh dàn dựng có từ thiết kế quảng cáo, phối hợp cả người viết kịch bản, hoạ sĩ, thợ đạo cụ và thợ chụp phối hợp tạo dựng và diễn xuất các cảnh tượng để chụp. Và, thể loại này phủ nhận cách thực hành của nhiếp ảnh đường phố và lý thuyết "khoảnh khắc quyết định".

Ví dụ như đại cảnh trong các bức ảnh của Gregory Crewdson cần tới nhiều người và trong nhiều tuần để tạo cảnh nhân tạo. Cảnh được dựng ngay trên con phố hay phòng chụp lớn để dựng cảnh. Ảnh của ông vay mượn nhiều yếu tố siêu thực gây xáo trộn tâm lý, cùng lúc gợi lại quá trình kỹ thuật điện ảnh. Ông vân theo quy tắc là tạo ra sản phẩm cuối cùng sau một quy trình hậu kỳ phức tạp. Từ đây, việc tiếp cận với phương tiện kỹ thuật số làm thay đổi rất nhiều phương thức tạo ra một bức ảnh. Việc tinh chỉnh hậu kỳ không được coi là mất đi tính sáng tạo hay mất đi nền tảng nhiếp ảnh.


Ophelia của Gregory Crewdson, dựa theo nhân vật trong Hemlet của Shakespeare - cảnh cô gái bồng bềnh trong phòng khách được dựng lại cảnh thời 1950

Có đôi khi, một nhà nhiếp ảnh dàn dựng cũng là nhà điêu khắc có tài. Như Thomas Demand chuyên làm hình cỡ lớn. Ông dựng những vật thể và tạo cảnh trí lớn bằng với kích thước thật ngoài đời bằng cách dựa vào ảnh chụp hiện trường, nhất là những hiện trường có biến cố lịch sử xã hội. Chụp xong thì ông phá huỷ cảnh dựng. Như vậy, chúng ta xem một bức ảnh của ông, cảnh thực - chụp lại cảnh thực - dựng cảnh thực đó - chụp lại cảnh dựng là qua 3 lần sao chép cảnh thực nguyên bản. Người xem biết bao nhiêu về biến cố đã xảy ra trong bối cảnh thật? Cùng với Crewdson, các nhà nhiếp ảnh dàn dựng thời này đã cho thấy việc thực hành nhiếp ảnh cuối thế kỳ 20 có sự giao thoa lai tạo với các loại nghệ thuật khác.


Paper, scissors, camera: the art of Thomas Demand

Về việc đạo diễn dựng cảnh và xử lý hậu kỳ ảnh
Việc bố trí, đạo diễn trước ống kính máy ảnh và việc sử dụng kỹ thuật, kỹ xảo để sửa bức ảnh thường hay bị phản ứng khó chịu. Đặc biệt trong quy định khắt khe của ảnh thời sự, báo chí thì vấn đề luôn được đặt ra về tính chân thực của ảnh. Người ta từng đặt ra các câu hỏi như:

Liệu việc đạo diễn, dàn dựng hay kỹ thuật hậu kỳ có thích hợp với đối tượng và có được chấp nhận trong thực hành nhiếp ảnh hiện đại không? Khi nào và ở đâu thì chúng đạt được hiệu quả và khi nào thì phản tác dụng?

Loại ảnh khoa học, ảnh quảng cáo... hầu hết cho phép dàn dựng các vật thể trước ống kính, để có thể miêu tả đối tượng một cách rõ ràng nhất. Dĩ nhiên là không thể chấp nhận cách sắp xếp, dàn dựng đối tượng trong bối cảnh hay tương quan nào đó mà dẫn người xem đến một thông tin sai lạc, không đúng sự thật.

Có loại ảnh được chụp dàn dựng để thể hiện một ý tưởng hay nội dung cụ thể nào đó mà cảnh hiện thực không còn nữa. Các nhà nhiếp ảnh dựng lại cảnh để chụp. Nhưng không thiếu cảnh dựng không được người dựng am hiểu rõ về bối cảnh, cuộc sống, văn hoá hay cả về chính nhân vật. Rốt cuộc bức ảnh chụp được sẽ thiếu sức sống và không thật. Người xem nhận biết được sẽ lấy làm khó chịu; còn người xem không biết được do tài nghệ của người đạo diễn thì là rất tai hại, vì mặc nhiên nhiều người sẽ xem đó là sự thật. Có vô số bức ảnh chân dung được chụp bởi các nhà nhiếp ảnh, sử dụng ánh sáng của các bậc thầy, bắt chước cách sắp xếp bố cục của bậc thầy, thủ thuật về thời cơ bấm máy của bậc thầy, nhưng sự rập khuôn ấy đã không thành công như họ mong muốn.


Henry Peach Robinson


Henry Peach Robinson



Một số ảnh khác của Gregory Crewdson



Cảnh dựng và bức ảnh

Về ý ảnh - nôi dung thông tin của bức ảnh
Nhiếp ảnh thường bị chế giễu là không thể sáng tác ra từ suy nghĩ ban đầu là có ý đồ nhất định trong đầu, nhà nhiếp ảnh thì ảnh phải có nó trong máy ảnh, trên tấm gương hay cảm biến. Khác với anh nghệ sĩ hội hoạ sáng tác bức tranh hoàn toàn đã có trong trí tưởng tượng của anh ta.

Có người trả lời rằng, người chụp ảnh có thể không bấm máy từ một ý tưởng tư duy nào đó, nhưng anh ta đã chọn lựa một bố cục (sắp xếp cái gì xuất hiện và ở đâu trong khung ảnh) bức ảnh theo một ý đồ nhất định nào đó từ thực tiễn của cảnh vật rồi. Chính việc chọn góc chụp, khung hình ngang hay dọc, bố cục sắp xếp các thành phần... thì đó cũng thể hiện một tư duy của ý tưởng. Người khác lại nói rằng, trước lúc bấm nút chụp, anh ấy không thể không nhìn thấy bức ảnh bằng mắt được, vì nếu thế thì bức ảnh chỉ là hên xui và không có ý tứ chủ quan nào.

Chúng ta có thể nói thế này:
Ban đầu, việc người chụp ảnh chọn một cảnh vật, tiếp nhận các sự kiện xảy ra, là đã có sự liên kết với tư duy rồi. Từ cảm nhận thị giác, đến khả năng cảm nhận và quyết định ghi hình như thế nào. Ở bước này, đòi hỏi người chụp tập trung quan sát, phân loại và chọn lựa một cảnh trí nào đó. Tiếp theo, khi đưa hình ảnh lên khung ngắm, trong một phần nhỏ của giây đồng hồ bức hình được ghi là tổng thể của cả thiết bị lẫn con mắt và đầu óc của họ. Thứ ba, những hiểu biết về cảm nhận của thị giác, quy tắc của mắt nhìn, yếu tố thẩm mỹ về cái đẹp... giúp người chụp phát hiện ra trong một cảnh vật trước mắt, để quyết định canh khung ghi hình. Tất cả đó làm cho việc thực hành nhiếp ảnh và bức ảnh kết quả có một giá trị.

Nguồn ảnh: http://www.all-art.org​