Học viện đào tạo trực tuyến Thứ Ba, 21 tháng 7, 2020 0 No comments

Chỉ trong vòng nửa năm kể từ lúc bùng phát, tính đến nay, đã có gần 14 triệu người bị nhiễm coronavirus và các nhà khoa học trên toàn thế giới đang ráo riết chạy đua để cho ra đời những mẻ vắc-xin đầu tiên để ngừa bệnh.

Mặc dù vậy, việc cho ra đời một loại vắc-xin có thể dùng được trên cơ thể người không phải là chuyện dễ, đôi khi phải tốn hàng thập kỷ để phát triển, thử nghiệm và được phê duyệt để sử dụng cho cộng đồng. Để phần nào hình dung được các khó khăn mà y học đang phải đương đầu, hãy thử nhìn về quá khứ xem loài người đã tốn bao nhiêu thời gian để phát triển thành công 1 loại vắc-xin

Bệnh đậu mùa

Dập tắt được dịch đầu mùa nhờ vắc-xin được xem là một trong những thành tựu y học lớn nhất trong lịch sử loài người, nhưng bạn có biết rằng, người ta đã tốn hàng thế kỷ đế đạt đến những thành quả đó. Cho đến nay, nguồn gốc của căn bệnh đậu mùa vẫn chưa được xác định, song nhiều chuyên gia tin rằng nó có thể bắt nguồn từ Đế chế Ai Cập tồn tại từ thế kỷ thứ 3 TCN. Đến thế kỷ thứ 18, căn bệnh này mới lan rộng ra đến phạm vi toàn cầu. Được biết, tỷ lệ tử vong của đậu mùa lên đến 30%.

Năm 1796, Edward Jenner đến từ Anh đã bào chế thành công vắc-xin cho đậu mùa, nhưng mãi đến những năm 1950, phương pháp điều trị hiệu quả căn bệnh này nhờ vắc-xin nới trở nên phổ biến hơn ở một số nơi trên thế giới. Năm 1967, sự tiến bộ trong công nghệ kim tiêm và nỗ lực của toàn cầu nhằm xoá bỏ bệnh đậu mùa đã giúp loài người chính thức đánh chặn được căn bệnh này vào năm 1980. Được biết cho đến nay, đậu mùa là căn bệnh duy nhất bị xoá bỏ nhờ tiêm ngừa.

Dịch hạch

Dịch hạch được đánh giá là một trong những căn bệnh dai dẳng và nguy hiểm số 1 thế giới, cướp đi sinh mạng của gần 200 triệu người trong giai đoạn dịch lên đỉnh điểm. Cho đến nay, vẫn không có một loại vắc-xin hữu hiệu nào từng được phê duyệt cho căn bệnh này. Dịch hạch là nỗi khiếp sợ của loài người thời Trung cổ và ở thời điểm này, căn bệnh vẫn đang tồn tại ở một số khu vực trên thế giới. Nguyên nhân gây ra dịch hạch được xác định là do vi khuẩn, vì lẽ đó, sự ra đời của các loại kháng sinh hiện tại đang là giải pháp điều trị giúp kìm hãm căn bệnh này. Trong quá khứ, không ít các nỗ lực đã từng được tiến hành nhằm tạo ra một loại vắc-xin có thể ngăn ngừa dịch hạch. Năm 2018, WHO từng đưa ra một danh sách bao gồm 17 "ứng cử viên" sáng giá nhất cho loại vắc-xin dịch hạch sẽ được sử dụng trên cơ thể con người. Đây là bước tiến quan trọng cho sự ra đời của giải pháp chặn đứng hoàn toàn dịch hạch trong tương lai.

Thương hàn

Thương hàn là căn bệnh chất người có thể lây nhiễm qua nguồn nước hoặc thức ăn. Về cơ bản, căn bệnh này không phổ biến ở các quốc gia công nghiệp hoá, song vẫn được coi là mối đe doạ đói với những nước đang phát triển ở khu vực Đông Nam Á, châu Phi và châu Mỹ Latinh. Hiện trên thị trường, có 2 chủng vắc-xin có thể ngăn ngừa bệnh thương hàn. Năm 1880, các nhà khoa học xác định được vi khuẩn gây bệnh và cho đến năm 1896, nhóm những chuyên gia người Đức lần đầu tiên bắt tay vào nghiên cứu vắc-xin. Năm 1909, Frederick F. Russell, một bác sĩ quân y làm việc cho quân đội Hoa Kỳ đã phát triển thành công vắc-xin thương hàn đầu tiên tại Mỹ. Vài năm sau đó, vắc-xin này được phục vụ chủ yếu cho quân sự và đến năm 1914, vắc-xin này bắt đầu được dùng rộng rãi cho cộng đồng.

Bệnh sốt vàng

Năm 1951, Max Theiler trở thành nhà khoa học đầu tiên và duy nhất trên thế giới nhận được giải thưởng Nobel nhờ phát triển thành công vắc-xin. Những nỗ lực của ông nhằm kiểm soát bệnh sốt vàng được cộng đồng khoa học tán dương, đồng thời khắc phục được những sai lầm vốn tồn tại nhiều năm trời. Sốt vàng gây nên dịch bệnh chết người hoành hành trong suốt hơn 500 năm và cho đến cuối thế kỷ thứ 19, nó vẫn được xem là mối nguy. Lúc bấy giờ, loài người không có quá nhiều hiểu biết về căn bệnh này, và các giải pháp vắc-xin vào thời điểm ấy lại tập trung nhầm vào việc "đánh" vi khuẩn trong khi nguyên nhân của vấn đề lại gây ra bởi virus.

Năm 1918, các nhà nghiên cứu làm việc tại Viện Rockefeller đã phát triển thành công thứ mà họ nghĩ là vắc-xin sốt vàng đầu tiên. Nhưng đến năm 1926, Theiler đã "vạch trần" sai lầm của loại vắc-xin đó và việc sản xuất ngay lập tức bị chấm dứt. Hơn một thập kỷ sau, tức vào năm 1937, Theiler cho ra đời chủng vắc-xin an toàn và hiệu quả đầu tiên nhằm đối phó với bệnh sốt vàng.

Bệnh cúm

Cúm là căn bệnh có lịch sử lâu dài và đã cướp đi sinh mạng của hàng triệu người trên toàn thế giới. Trong đại dịch cúm 1918, loài người dường như chỉ biết chịu trận bởi không có giải pháp điều trị hoặc tiêm phòng nào được ra đời. Cho đến những năm 1930, công cuộc đào sâu nghiên cứu về virus gây ra cúm mới được triển khai và tới năm 1945, loại vắc-xin đầu tiên cũng đã ra đời và được phê duyệt để sử dụng tại Mỹ. 2 năm sau đó, các nhà nghiên cứu nhận ra cứ mỗi một mùa, virus lại biến đổi và lúc bấy giờ, vắc-xin không còn hiệu quả tuyệt đối nữa. Họ phát hiện thấy về cơ bản sẽ có 2 loại virus chính gây ra cúm A và cúm B, cùng với các chủng virus khác hình thành mỗi năm. Vì lẽ đó, vắc-xin phải được "update" theo từng năm và chuyện này vẫn còn tiếp diễn cho đến hiện tại.

Bệnh bại liệt

Bại liệt được cho là đã làm giảm dân số của loài người trong suốt hàng ngàn năm nhưng phải đến cuối những năm 1800, dịch bệnh gây ra bởi bại liệt mới được hình thành. Trong những năm đầu của thế kỷ 20, các nghiên cứu để tìm hiểu về bệnh bại liệt bắt đầu được tiến hành. Năm 1935, việc thử nghiệm vắc-xin bắt đầu được thực hiện, trước hết là ở khỉ và sau đó là đối với cơ thể người. Mặc dù không mang đến kết quả như kỳ vọng, loại vắc-xin này đã tạo tiền đề cho 2 thập kỷ nghiên cứu sau đó nhằm đưa đến sự ra đời của các chủng vắc-xin mới hiệu quả hơn. Sau một thử nghiệm được tiến hành với quy mô lớn, lên đến 1,6 triệu trẻ em, vắc-xin của Jonas Salk đã được phép dùng rộng rãi tại Mỹ từ năm 1955. Trong những năm 1980, hàng loạt các nghiên cứu được tiến hành để cho ra đời các chủng vắc-xin mới thậm chí còn hiệu quả hơn. Đến năm 1994, bệnh bại liệt bị xoá bỏ hoàn toàn ở châu Mỹ. Tính năm năm 2018, chỉ có 33 trường hợp bệnh bại liệt trên toàn thế giới. Con số này tăng nhẹ lên mức 544 vào năm ngoái. Nếu thành công trong việc đưa số người nhiễm về 0, bại liệt sẽ là căn bệnh thứ 2 được loài người xoá bỏ hoàn toàn.

Bệnh than

Sự xuất hiện của bệnh than được cho là từ khoảng 700 năm TCN, trong khi các ghi nhận lâm sàng đầu tiên về căn bệnh này bắt đầu có từ những năm 1700. Trong suốt những năm 1800, hàng loạt các nghiên cứu đã được tiến hành nhằm xác định nguồn gốc, các phương thức lây truyền của bệnh than...Những công trình nghiên cứu này đóng góp rất nhiều cho sự ra đời của chủng vắc-xin đầu tiên vào năm 1881. Năm 1937, nhà khoa học Max Sterne đã chế tạo thành công một loại vắc-xin bệnh than dành cho động vật, giảm khả năng lây lan từ động vật sang người. 13 năm sau đó, chủng vắc-xin đầu tiên cho người được điều chế thành công. Năm 1970, một loại vắc-xin khác hiệu quả hơn cũng đã ra đời và vẫn hữu ích cho đến tận ngày nay.

Sởi, Quai bị và Rubella (MMR)

Sởi, Quai bị và Rubella là những căn bệnh gây ra bởi virus, từng tạo nên dịch bệnh và khiến không ít người thiệt mạng. Vào những năm 1960, mỗi một căn bệnh đều có vắc-xin riêng nhưng một thập kỷ sau đó, tất cả được kết hợp vào một chủng ngừa duy nhất. Năm 1963, vắc-xin sởi được chế tạo thành công, đến năm 1967 thì có vắc-xin quai bị và năm 1969 chứng kiến sự ra đời của vắc xin ngừa bệnh Rubella. 2 năm sau - 1971, Maurice Hilleman thuộc Viện nghiên cứu trị liệu Merck đã phát triển một loại vắc-xin có thể ngăn ngừa cả 3 bệnh trên.

Bệnh thuỷ đậu

Thuỷ đậu từng bị chẩn đoán nhầm là bệnh đậu mùa trong suốt một thời gian, mãi cho đến cuối những năm 1800. Vào những năm 1950, các nhà khoa học bắt đầu phân biệt được 2 loại virus gây ra bệnh đậu mùa và thuỷ đậu, tạo đà cho việc nghiên cứu phát triển vắc-xin ngừa bệnh. Kết quả là vào những năm 1970, chủng vắc-xin đầu tiên cho bệnh thuỷ đậu đã được phát triển thành công tại Nhật Bản. Đến năm 1995, vắc-xin này được phê duyệt để được sử dụng tại Hoa Kỳ.

Viêm gan B

Virus gây nên bệnh viêm gan B lần đầu tiên được phát hiện bởi Baruch Blumberg vào năm 1965. Chỉ 4 năm sau đó, ông đã có thể chế tạo thành công chủng ngừa đầu tiên. 12 năm sau, FDA cấp phép cho chủng vắc-xin ngừa viêm gan B đầu tiên. Đến năm 1986, một loại vắc-xin tổng hợp mới ra đời để thay thế cho loại cũ và được dùng cho đến hiện tại. Người mắc viêm gan B có thể bị ung thư gan, vì lẽ đó, vắc-xin này cũng được xem là vắc-xin chống ung thư đầu tiên trên thế giới.

Nguồn: BI