Apple Lisa tròn 40 tuổi: Chiếc máy tính cá nhân tiên phong nhưng thất bại thảm hại

Tròn 4 thập kỷ trước, một chiếc máy tính cá nhân được giới thiệu, và ở một chừng mực nào đó, chiếc máy này đã thay đổi hoàn toàn cách mọi người xài máy tính. Ấy thế nhưng, chỉ 2 năm sau khi ra mắt vào tháng 1/1983, chiếc máy ấy gần như hoàn toàn bị lãng quên.

Dự án Apple Lisa khởi động vào năm 1978, được chính đồng sáng lập Apple, Steve Wozniak đứng đầu. Ý tưởng khi đó là tận dụng sức mạnh điện toán của chip xử lý bit-slicing, kết hợp những module xử lý có chiều rộng bit nhỏ hơn bên trong một chip xử lý máy tính, một giải pháp sơ khai phục vụ điện toán mở rộng.



Nhưng ngài Woz của chúng ta khi đó bị xao nhãng bởi những thứ khác. Mãi đến năm 1979, ban lãnh đạo Apple mới xếp một trưởng dự án phát triển chiếc máy Lisa, và quá trình nghiên cứu mới bắt đầu ở quy mô lớn.

Dù Steve Jobs đã có lần phủ nhận, nhưng tất cả đều đồng tình với nhau rằng, Lisa được lấy theo tên con gái của vị cố giám đốc điều hành Apple. Và câu chuyện của chiếc máy tính Lisa, đúng hơn là chi tiết đáng quan tâm nhất, chính là cách nó biến đổi để trở thành chiếc máy tính cá nhân đầu tiên sở hữu giao diện người dùng dạng đồ hoạ.

Quảng cáo

GUI - Graphical User Interface

GUI được phát minh trong phòng lab của trung tâm nghiên cứu của Xerox tại Palo Alto (PARC) những năm đầu thập niên 1970. Chiếc máy workstation đặt tên Alto chưa bao giờ được bán ra thị trường, nhưng nó sở hữu giao diện màn hình bitmap đặt dọc, hệt như một tờ giấy. Các nhà nghiên cứu ở PARC dựa vào giao diện này để viết những phần mềm hiển thị ô cửa sổ tác vụ và những biểu tượng, rồi dùng chuột để người dùng tương tác với giao diện trên màn hình.



Jef Raskin, một trong những nhân viên đầu tiên của Apple, người viết hướng dẫn sử dụng chiếc máy Apple II đã đến thăm trung tâm PARC vào năm 1973. Ông tin tưởng rằng GUI là tương lai của diện toán. Sau đó, Raskin đã thành công trong việc thuyết phục trưởng dự án chuyển hướng phát triển chiếc máy Lisa sang sở hữu giao diện đồ hoạ. Tuy nhiên ông lại không thuyết phục được Jobs, người cho rằng cả Raskin lẫn cả tập đoàn Xerox đều không có khả năng.

Raskin thay đổi hướng tiếp cận, nhờ đuọc lập trình viên giao diện Bill Atkinson mời Steve Jobs tới thăm trung tâm PARC vào tháng 11/1979. Vì Jobs đánh giá rất cao Atkinson, nên ông chấp nhận lời mời. Chuyến thăm PARC của Jobs về sau trở thành câu chuyện gối đầu giường của nhiều người hâm mộ công nghệ, nơi bộ óc vĩ đại của Apple lần đầu tiên được nhìn thấy tương lai của ngành điện toán.

Nhưng cùng lúc, Atkinson cũng đang viết bộ code LisaGraf để vận hành giao diện người dùng trên chiếc máy Lisa, nhiều tháng trước khi Steve Jobs được xem demo trình diễn ở trung tâm nghiên cứu của Xerox.



Và vì thế, phần cứng của Lisa cũng phải thay đổi. Nhóm kỹ sư từ bỏ ý tưởng trang bị chip xử lý bit-slice, thay vào đó ứng dụng CPU 68000 mới của Motorola. Con chip 68000 là một chip xử lý trung tâm 16/32-bit, address bus 24-bit, cho phép vận hành với tối đa 16MB bộ nhớ trong. Con số này quá ổn, nếu anh em nhìn vào cả thị trường máy tính thập niên 1980, vì mức giá quá cao nên những chiếc máy tính thời đó cùng lắm cũng chỉ được trang bị 16 kB RAM.

Quảng cáo

Đến tháng 1/1981, những thành viên chủ chốt trong ban lãnh đạo Apple đã quá ngán việc Steve Jobs cứ liên tục can thiệp vào dự án Lisa, quản lý mọi tiểu tiết. Cuối cùng họ phải ra lệnh chính thức gạch tên Jobs khỏi dự án này. Tính tình của ngài CEO quá cố như thế nào anh em hẳn cũng biết. Ông cướp lấy một dự án nhỏ hơn, đang trong quá trình phát triển sơ khai đang được Raskin quản lý. Hãy ghi nhớ chi tiết này, vì nó là điều khá quan trọng.

Đầu năm 1982, phần cứng chiếc máy Lisa đã chốt gần xong. Nhưng phần mềm thì vẫn còn rất ngổn ngang. Một nhóm nhà thiết kế, trong đó có cả Larry Tesler, người rời bỏ PARC để đến với Apple đã và đang bận rộn với rất nhiều những nghiên cứu và thử nghiệm. Câu hỏi chủ yếu: Giao diện đồ hoạ người dùng của Lisa phải vận hành như thế nào?

• 
• 
• 
• 
• 

Thử nghiệm giao diện máy tính Lisa, được ghi lại lần lượt vào 6/1979, 8/1980, 10/1980, 12/1980, 7/1981 và tháng 8/1982.

Trong một bài viết đăng trên tờ tạp chí Interactions, ba nhà thiết kế Roderick Perkins, Dan Smith và Frank Ludolph mô tả giao diện máy Lisa đã thay đổi ra sao từ những bố cục thử nghiệm sơ khai cho đến giao diện desktop thân quen với những biểu tượng, hay thậm chí sau đó còn dẹp đi để thử nghiệm giao diện tập trung vào văn bản. Mọi thay đổi và thử nghiệm đều phục vụ một mục đích duy nhất: Biến Lisa trở thành một cỗ máy cực kỳ hữu dụng, nhưng sử dụng thì vẫn phải vui vẻ.

Lisa chào đời

Ngày 19/1/1983, Lisa được Apple giới thiệu trước công chúng. Hãng gọi chiếc máy tính này là "một cuộc cách mạng."

Quảng cáo

Chiếc máy tính all-in-one trang bị màn hình đơn sắc 12-inch, độ phân giải 720x365 pixel. Bên trong nó là con chip CPU Motorola 68000 vận hành ở xung nhịp 5 MHz. Chassis máy tích hợp hai ổ đọc đĩa mềm 5.25-inch "Twiggy" do chính Apple thiết kế, nhưng Lisa được phát triển để tận dụng sức mạnh của ổ cứng 5MB ProFile, trong hình dưới đây là cục đặt trên nóc chiếc máy tính. Đi kèm với những chi tiết phần cứng đó là ba cổng mở rộng.



Theo Tesler, quyết định trang bị chú chuột với 1 nút bấm duy nhất là kết quả của quá trình thử nghiệm rất kỹ với người dùng. Và vì chỉ có 1 nút bấm, nên nhóm kỹ sư phải tạo ra một cách điều khiển mới: Click đúp.

Chiếc máy đi kèm với cả hệ điều hành lẫn 7 phần mềm văn phòng: LisaWrite soạn thảo văn bản, LisaCalc làm việc với bảng tính, LisaDraw là phần mềm vẽ vector, LisaList là một giải pháp cơ sở dữ liệu sơ khai, LisaProject làm ứng dụng quản lý dự án, LisaTerminal giả lập điều khiển máy trạm kết nối với modem, và LisaGraph, công cụ vẽ biểu đồ.

Bản thân LisaOS cũng rất ấn tượng với tính năng đa nhiệm, chạy được nhiều phần mềm cùng lúc. Nó cũng hỗ trợ bộ nhớ ảo và bảo vệ bộ nhớ. Nhưng để làm được điều này, cần phải có chip MMU, thứ mà Motorola chưa tạo ra được. Vậy là Apple tự làm riêng cho họ một chiếc.



Đúng là một cuộc cách mạng về công nghệ thật. Nhưng để sở hữu được những tính năng ấy, người dùng phải bỏ ra 9.995 USD vào năm 1983. Con số này tính theo tỷ giá lạm phát của năm 2023 là gần 30 nghìn USD. Con số này quá lớn đối với người dùng cá nhân và gia đình. Những chủ doanh nghiệp, đối tượng khách hàng chủ yếu của Lisa có thể chịu được mức giá này. Nhưng tâm lý chung của họ đều chỉ cần những hệ thống máy trạm hỗ trợ cùng lúc nhiều người dùng, sử dụng những terminal điều khiển bằng những câu chữ đơn điệu, đủ để chạy những phần mềm kế toán, chứ không phải một cỗ máy với đồ hoạ bắt mắt như Lisa.

Hệ quả là, doanh số của Lisa thấp vô cùng. Trong năm đầu tiên Apple chỉ bán được vài nghìn chiếc, sau đó cũng không khá khẩm hơn là bao.

Mà doanh số của Lisa thực tế cũng bị ảnh hưởng từ chính câu nói của Steve Jobs, người liên tục khẳng định chiếc máy tính cá nhân thực sự mang tính cách mạng của Apple đang chuẩn bị xuất hiện.

Số phận của Lisa

Anh em còn nhớ đoạn trên có cái dự án của Raskin bị Steve Jobs giành lấy không? Dự án đó chính là Macintosh. Raskin rất thích giao diện đồ hoạ người dùng, nhưng ông lại có những ý tưởng khác biệt cho chiếc máy tính cá nhân, cụ thể hơn là biến nó trở thành một "món gia dụng" hữu ích và không đắt đỏ. Sau khi bị đẩy khỏi nhóm phát triển Macintosh, Raskin từ nhiệm ở Apple. Còn về phần Jobs, ông cũng thích cái ví von máy tính là "đồ gia dụng", nhưng luôn muốn biến Macintosh trở thành một chiếc Lisa phiên bản giá rẻ.

Để làm được điều này, ông tụ họp nhóm kỹ sư số lượng nhỏ đang phát triển Mac, chuyển họ sang một toà nhà khác, treo một lá cờ cướp biển lên tường rồi bắt đầu… đi cướp cả nhân lực lẫn thành quả phát triển phần cứng phần mềm của nhóm kỹ sư phát triển Lisa.



Đến LisaGraf, bộ mã nguồn phục vụ vận hành giao diện người dùng Lisa của Atkinson phát triển cũng được đổi tên thành QuickDraw và bưng nguyên xi sang Macintosh. Cái này cơ bản cũng dễ vì cả hai chiếc máy Lisa và Macintosh đều trang bị CPU 68000. Kể cả thanh menu, giao diện desktop và giao diện icon cũng được bưng sang Macintosh. Lý do rất đơn giản: Chi phí.

Chiếc máy Lisa giá 9.995 USD nghe có vẻ quá cao so với cái giá 2.495 USD của chiếc Mac. Nhưng hãy nghĩ về những thứ mà ông đã phải cắt gọt để đạt được con số ấy. Chiếc Macintosh chỉ có đúng 1 ổ đọc đĩa mềm 5.25", không có ổ cứng. Anh em thấy cái ổ ProFile trên hình chiếc máy Lisa phía trên chứ? Nó là món đồ có giá 3.499 USD trong tổng số 9.995 USD mức giá của Lisa.

Tương tự, Mac chỉ có 128KB RAM so với 1MB trên Lisa. 1MB RAM thời đấy có giá bao nhiêu? 2.400 USD! Rồi màn hình của Mac cũng nhỏ hơn, độ phân giải thấp hơn: 9 inch, 512x342 pixel. Nó không đi kèm với bất kỳ phần mềm nào khác ngoài MacWrite và MacPaint, đơn giản vì phần mềm phải viết lại bằng ngôn ngữ assembly cực kỳ phức tạp và tốn thời gian thì mới chạy được trên cỗ máy với bộ nhớ thấp hơn nhiều.



Bản thân phần mềm của Lisa cũng không tương thích với Macintosh. Phần mềm cho Mac phải viết từ con số 0. Hơi mỉa mai một chút, vì ban đầu cách duy nhất để viết phần mềm cho Mac chính là phải sở hữu một chiếc máy Lisa.

Năm 1984, Lisa 2 ra mắt cùng thời điểm với Macintosh. Nó sở hữu lớp vỏ hơi khác nhưng ruột thì gần như giữ nguyên. Thay cho ổ đĩa mềm 5.25" là ổ đĩa mềm 3.5", có thêm không gian bên trong để trang bị ổ cứng MFM. Với những thay đổi này, mức giá của Lisa 2 chỉ còn dao động từ 3.495 đến 5.495 USD. Lúc này doanh số bắt đầu ổn hơn.



Một lần nữa, Jobs lại ra tay. Sau khi đuổi được vị giám đốc đã từng đuổi ông khỏi dự án Lisa, giờ Jobs nắm trong tay quyền sinh sát cả Lisa lẫn Mac. Lisa 2 được đổi tên thành Macintosh XL, bán ra thị trường với phần mềm giả lập cách vận hành của hệ điều hành Macintosh thay vì phần mềm của Lisa, vốn được viết để chạy tối ưu trên phần cứng khoẻ hơn rất nhiều.



Năm 1985, thương hiệu Lisa dừng tồn tại. Số máy tính còn lại được bán cho bên thứ 3, và thậm chí vào năm 1989, để miễn một khoản thuế, 2.700 chiếc máy Lisa bị tống ra chôn ngoài bãi rác.

Lịch sử liệu có đi theo hướng khác?

Rõ ràng việc tuân thủ giới hạn chi phí là thứ tạo ra thành công cho Mac, và doanh số của nó cũng cao hơn Lisa nhiều. Nhưng việc giới hạn chi phí cùng lúc cũng giới hạn cả hiệu năng của cỗ máy. Macintosh thế hệ đầu tiên không có tính năng đa nhiệm, chỉ chạy được 1 phần mềm ở một thời điểm nhất định. Tính năng autosave cũng mất, tương tự như thế là hệ thống quản lý bộ nhớ ảo và bảo vệ bộ nhớ, cùng hệ thống quản lý tệp tin rất ổn của Lisa.

Phải mất rất nhiều năm sau những tính năng ấy mới quay trở lại trên máy tính của Apple, cùng thời điểm cả chi phí bộ nhớ RAM lẫn ổ cứng đều đã cắm đầu.



Ở một vũ trụ song song, một thực tại khác nào đó, Lisa có thể vẫn sống khoẻ sau đó cả chục năm, khi giá thành của một chiếc máy cứ giảm dần, còn sức mạnh thì tăng lên, hệ quả của định luật Moore. Từng có thời điểm, nhóm kỹ sư phát triển Lisa còn có kế hoạch thêm tính năng undo sửa lỗi lên vô hạn lần sửa, chứ không phải 1 lần.

Ngoài mức giá trên trời, những phàn nàn về chiếc máy Lisa thời đó là nó xử lý chậm chạp. Đương nhiên nếu Lisa có cơ hội sống thêm vài năm, thì những thế hệ CPU mạnh hơn, những bộ compiler mới được cải thiện, thì điều đó hoàn toàn có thể được cải thiện.

Đấy là những đoán định vô thưởng vô phạt. Nhưng có một điều chắc chắn, Lisa là một cột mốc của lịch sử ngành máy tính. Chính nó đã tạo ra tiêu chuẩn để những giao diện đồ hoạ người dùng của ngày hôm nay tồn tại. Và Lisa cũng chính là một bài học chỉ rõ rằng, ý tưởng tốt nhất chưa chắc sẽ giành chiến thắng, và ngay cả những kẻ thất bại trong quá khứ cũng xứng đáng trở thành kinh nghiệm cho hàng chục năm sau.

Theo ArsTechnica

CHUYÊN MỤC NGHỆ THUẬT LÀM GIÀU BỀN VỮNG

Nhấn vào đây để bắt đầu học

Khóa học Machine Learning cơ bản- Khoa học dữ liệu - AI

Nhấn vào đây để bắt đầu khóa học

==***==

Khoá học Quản trị Chiến lược Dành cho Lãnh đạo Doanh nghiệp

Nhấn vào đây để bắt đầu khóa học

==***==

Nơi hội tụ Tinh Hoa Tri Thức - Khơi nguồn Sáng tạo

Để tham gia khóa học công nghệ truy cập link: http://thuvien.hocviendaotao.com

Mọi hỗ trợ về công nghệ email: dinhanhtuan68@gmail.com

--- 

Khóa học Hacker và Marketing từ A-Z trên ZALO!

Nhấn vào đây để bắt đầu khóa học

Khóa học Hacker và Marketing từ A-Z trên Facebook!

Nhấn vào đây để bắt đầu khóa học

Khóa đào tạo Power BI phân tích báo cáo để bán hàng thành công

Nhấn vào đây để bắt đầu khóa học

Bảo mật và tấn công Website - Hacker mũ trắng

Nhấn vào đây để bắt đầu khóa học ​

KHÓA HỌC LẬP TRÌNH PYTHON TỪ CƠ BẢN ĐẾN CHUYÊN NGHIỆP

Nhấn vào đây để bắt đầu khóa học

Nhấn vào đây để bắt đầu khóa học

Khóa học Lập trình Visual Foxpro 9 - Dành cho nhà quản lý và kế toán

Nhấn vào đây để bắt đầu khóa học

Khóa học hướng dẫn về Moodle chuyên nghiệp và hay

Xây dựng hệ thống đào tạo trực tuyến chuyên nghiệp tốt nhất hiện nay.

Nhấn vào đây để bắt đầu khóa học

KHÓA EXCEL CHUYÊN NGHIỆP

Nhấn vào đây để bắt đầu khóa học

Khóa học AutoIt dành cho dân IT và Marketing chuyên nghiệp

Nhấn vào đây để bắt đầu khóa học

Khoá học Word từ cơ bản tới nâng cao, học nhanh, hiểu sâu

Nhấn vào đây để bắt đầu khóa học

Khóa học hướng dẫn sử dụng Powerpoint từ đơn giản đến phức tạp HIỆU QUẢ

Nhấn vào đây để bắt đầu khóa học

Khóa học Thiết kế, quản lý dữ liệu dự án chuyên nghiệp cho doanh nghiệp bằng Bizagi

Khóa học Phân tích dữ liệu sử dụng Power Query trong Excel

Nhấn vào đây để bắt đầu khóa học

Khóa học Lập trình WEB bằng PHP từ cơ bản đến nâng cao

Nhấn vào đây để bắt đầu khóa học

Khóa học Phân tích dữ liệu sử dụng TableAU - Chìa khóa thành công!

Nhấn vào đây để bắt đầu khóa học

Khóa học Phân tích dữ liệu sử dụng SPSS - Chìa khóa thành công!

Nhấn vào đây để bắt đầu khóa học

Khóa học "Thiết kế bài giảng điện tử", Video, hoạt hình 

kiếm tiền Youtube bằng phần mềm Camtasia Studio

Nhấn vào đây để bắt đầu khóa học

Khóa học HƯỚNG DẪN THIẾT KẾ VIDEO CLIP CHO DÂN MARKETING CHUYÊN NGHIỆP

​​​​​

HƯỚNG DẪN THIẾT KẾ QUẢNG CÁO VÀ ĐỒ HỌA CHUYÊN NGHIỆP VỚI CANVA

Hãy tham gia khóa học để trở thành người chuyên nghiệp. Tuyệt HAY!😲👍

 KHÓA HỌC VIDEO- XÂY DỰNG PHẦN MỀM QUẢN LÝ BẰNG MICROSOFT ACCESS

GOOGLE SPREADSHEETS phê không tưởng

Khóa hoc lập trình bằng Python tại đây

Hãy tham gia khóa học để biết mọi thứ

Để tham gia tất cả các bài học, Bạn nhấn vào đây 

Khóa học lập trình cho bé MSWLogo

Nhấn vào đây để bắt đầu học

Khóa học Ba, Mẹ và Bé - Cùng bé lập trình  TUYỆT VỜI

Khóa học sử dụng Adobe Presenter-Tạo bài giảng điện tử

Khóa học vẽ tạo giao diện demo cho website

Để thành thạo Wordpress bạn hãy tham gia khóa học 

Tham gia khóa học tại đây

Khóa học sử dụng Edmodo để dạy và học hiện đại để thành công

Nhấn vào đây để bắt đầu khóa học

==***==

Bảo hiểm nhân thọ - Bảo vệ người trụ cột

Cập nhật công nghệ từ Youtube tại link: congnghe.hocviendaotao.com
Tham gia nhóm Facebook
Để tham gia khóa học công nghệ truy cập link: http://thuvien.hocviendaotao.com
Mọi hỗ trợ về công nghệ email: dinhanhtuan68@gmail.com

Nguồn: Tinh Tế

Share !